Okul Öncesi Dönemde Çocukların Sorumluluk Bilincinin Geliştirilmesi
Aralık 2023 Bülteni
Sevgili Veliler,
Bu ayki blog konumuz Okul öncesi dönemde çocukların sorumluluk bilincinin geliştirilmesidir.
Öncelikle sorumluluk kavramını inceleyecek olursak;
Sorumluluk, bir çocuğun erken yaşlardan başlayarak yaşına, cinsiyetine ve gelişim aşamasına uygun görevleri yerine getirme kapasitesidir.
Sorumluluk sahibi birey kendi değerinin bilincindedir. Duygularından, fikirlerinden ve eylemlerinden yalnızca kendisini sorumlu tutar. Hakkı olmayanı elde etmeye çalışmaz. Sorumluluk duygusunun doğuştan gelmediğini söyleyebiliriz. Sorumluluk, insanın yaşam boyu başarısında ve öz disiplininin oluşmasında etkendir ve çocuklar sorumluluğu bir yaşam becerisi olarak ailelerinden, arkadaş çevrelerinden, toplumdan ve okullardan öğrenirler. Çocukların sorumluluk sahibi olması ebeveyn yaklaşımlarına bağlıdır. Kendisi için kararlar almasına ve bu kararların sonuçlarını kabul etmesine izin verilmeyen bir çocuğun sorumluluk duygusu gelişemez.
Çocuklara sürekli kuralları anlatarak ve hatırlatmalar yaparak onların sorumluluk almasını bekleyemeyiz. Çocuklara sorumluluklarını geliştirme ve bunu kendi deneyimlerinden edinme şansı vermek son derece önemlidir. Örneğin; Ev işleri, çocuklara sorumluluk kazandırma ve kendilerini ailenin yararlı ve değerli bir üyesi hissetmelerine yardımcı olmaktadır.
Ev işleriyle ilgili kurallarınızın doğruluğu, ne zaman başlayıp bitirdiklerine, doğru veya yanlış yaptıklarına bakılmaksızın sizlerin kesin ve net sınırlara sahip olmanıza bağlıdır.
Sorumluluk Bilincini Kazandırmada Aile Tutumları Önemi Nedir?
Koruyucu ebeveyn yaklaşımı, çocuğun bağımsızlık hissetmesini engelleyen bir ebeveyn tutumudur. Ebeveynler çocukların hayatlarını kolaylaştırmak adına onların bütün yaptıklarından kendilerini sorumlu hissederler. Fakat çocuklarını bütün sonuçlardan korudukları için onların öz güvenlerinin ve bağımsızlıklarının gelişmesini engelleyebileceklerini farkında olmadan göz ardı edebilirler.
Destekleyici yaklaşım, çocuğun sınırlar içinde karar vermesine ve bu kararların sorumluluğunu taşımasına olanak tanıyan bir ebeveyn tutumudur. Bu yöntem, sorumluluk almayı içeren bir yaklaşımdır. Aynı zamanda öz disiplini, yani kendi kendini yönlendirme yeteneğini geliştirir. Bu tutumu benimseyen aileler, evdeki işler konusunda çocuktan yardım beklediklerini açıkça belirtirler. Böylece başlangıçta çocuğun acemice yapacağı bu işler, daha sonra deneyime ve sorumluluğa dönüşecektir. Bu nedenle ilk yemeğe başladığında dökerek de olsa çocuğun yemeğini kendi başına yemesine fırsat vermek, kendi odasında kendi yatağında yatmasına ortam hazırlamak, yatağını kendi toplamasına destek olmak, sofra hazırlama, alışveriş, araba temizliği gibi konularda onun yardımını beklemek, “sorumluluk” konusunda çocuğu cesaretlendirici ve teşvik edici bir ortam sağlar.
Sorumluluk eğitiminde ailenin rolü nedir?
Çocuğun sorumluluk algısı doğduğu andan itibaren ailede başlar. Çocuğun kişiliğinin oluşmasında kritik dönem doğumdan sonraki ilk yıllarıdır ve aile tutumlarının etkisi bu noktada çok önemlidir. Çocuklara ebeveyn yaklaşımlı sorumluluk kazandırma sürecinde bireysel farklılıklar söz konusu olsa da sorumluluk kazandırmaya yönelik süreçte bazı ‘temel ve değişmez’ öğeler bulunmaktadır.
Bunlar; Bilgilendirme, Takip, Geri bildirim ve Hatırlatmadır.
İlk harflerinden kısaltılarak BTGH olarak kodlanabilecek olan bu süreç ebeveynlerin çocuklarına sorumluluk kazandırmalarında izleyebilecekleri sıralı işlemleri gerektirmektedir.
Bilgilendirme: Çocuğun davranışında istenen değişimin gerçekleşebilmesi için önce bu değişim hakkında bilgilendirilmesi gerekir. Çocuğun bu değişimi bir gereksinim olarak görebilmesi için nedenleri hakkında bilgi vermek önemlidir. Kuralların neden konduğu ve sorumluluğun önemi anlatılmalıdır. Çocuklar niçin bazı işleri yapmak zorunda olduklarını anlar ve bilirlerse, ailesine yardım etmeyi ve bağımsız davranmayı benimserler.
Takip: Bilgilendirmeden sonra, çocuğun söz konusu davranışı gösterebilmesi için bir süre tanınması gerekir. Bu süre içerisinde yapılan takip sonucunda sorumlu davranışın ortaya çıkıp çıkmadığına, ne sürede ortaya çıktığına, hangi zamanlarda davranışın yapıldığına ve yapılmadığına dikkat edilmelidir.
Geri bildirim: Belli bir süre sonra istendik davranışın uygulanışı hakkında çocuğu bilgilendirmek gerekir. Eğer istenen sorumlu davranışın sayısında artış varsa, uygun pekiştirenlerle motive edilmelidir.
Hatırlatma: İstenen davranış eğer gerçekleşmiyorsa yeniden hatırlatma sürecine gidilmelidir. Yeniden bilgilendirmeyle başlayan bu süreç davranış oturana kadar devam etmelidir.
Sorumluluk Eğitiminde Aile Neler Yapabilir?
Günlük Görevler Belirleyin: Sorumluluğu teşvik etmek için çocuğunuza günlük görevler verin. Bunlar kendi kıyafet seçimlerini yapmak ya da odalarını düzenlemek kadar kolay olabilir. Sonuç olarak işleri kendi başlarına halletmek konusunda kendilerini daha rahat hissedeceklerdir.
Karar Verme Fırsatları Yaratın: Çocuklarınızın karar verme becerilerini geliştirmek için bu konuda onlara fırsatlar yaratın. Fikirlerini sormak, kendi tercihlerini ifade etme ve sonuçlarıyla başa çıkma yeteneklerinin gelişmesine yardımcı olacaktır.
Model Olun: Çocuklarımız en çok bizi model olarak alırlar, sosyal davranışları bizden sosyal öğrenme yolu ile öğrenirler.
Hata Yapmalarına İzin Verin: Çocuklarımızın hata yapması normaldir. Onlara hata yapmanın kaçınılmaz olduğu ve başarıya giden yolda gerekli bir adım olduğu bilgisini verebilirsiniz.
Övgü ve Teşvik Edin: Çocuklarınızın sorumluluk bilincini arttırmak için karar verme becerilerini destekleyin ve onları teşvik edin. Başarılarına değer verip onları takdir edin. Bu, kendilerine güvenlerinin artmasına yardımcı olacaktır.
Kitap Önerisi
Portakal Miyavladı
(Koray Avcı Çakman)
Sorumluluk alma ve hayvan sevgisini çok eğlenceli bir öyküyle anlatıyor.
Kaynak:
Taşdemir, M., & Dağıstan, G. (2014). Çocuklara sorumluluk kazandırmada ebeveynlerin BHTG yaklaşımını uygulama durumları: Bir durum çalışması.
https://dcamaslak.com/okul-oncesi-donemde-sorumluluk-bilincinin-gelistirilmesi
Yazar
Derya Gürsoy
Anaokulu Psikolojik Danışman
PDR Veli Bülteni. Tüm hakları saklıdır.
