Anne-Baba Tutumları ve Çocuklar Üzerindeki Etkileri
Sevgili veliler,
Bu yazımda sizlere kısaca ebeveyn tutumları ve bunların çocuklar üzerindeki etkilerinden bahsetmek istiyorum.
Anne babalar ve bakım verenler olarak çocuklarımız için elimizden geleni yapmaya çalışıyoruz. Bir yandan kendi ebeveynlerimizden ve çevremizden öğrendiklerimizi uygularken bir yandan da günümüze ayak uydurabilmek ve gelişmelerden haberdar olabilmek için kitaplara ve dijital bilgi kaynaklarına başvuruyoruz. Nasıl ki her çocuk biricik ve özelse her ebeveynin de çocuk yetiştirme tarzı birbirinden çok farklı. Bununla birlikte genel hatları çizilmiş belirli ebeveyn tutumları var ve bu tutumların çocuklar üzerindeki etkileriyle ilgili yapılmış çalışmalar bulunmakta. Sizler de bu ebeveynlik tarzları hakkında bilgi sahibi olursanız kendi ebeveynlik tarzınız hakkında farkındalık kazanabilirsiniz.
Baskıcı-Otoriter Ebeveynlik
Bu tarz ebeveynlikte uyulması gereken katı kurallar vardır ve bu kuralların nedenleri nadiren çocuklara açıklanır. Çocuktan kurallara itiraz etmeden ve sorgulamadan uyması beklenir. Disiplin aracı olarak ceza verme ve sevdiği şeylerden mahrum bırakma gibi yöntemler yaygın olarak kullanılır. Çocuğa karşı öfke kolaylıkla ifade edilir. Çocuktan koşulsuz itaat bekleyen bu tarz ebeveynlik tutumunda çocuğun istek ve ihtiyaçları ise ihmal edilir. Böyle bir ortamda yetişen çocuklar daha karamsar, mutsuz, korkak, endişeli, güvensiz ve içedönük olurlar. Düşük benlik saygısına sahip olurlar. Akranlarıyla sosyal ilişki kurmakta zorlanırlar. Otoriter ebeveynler tarafından yetiştirilen kız çocukları yetişkin oldukları zaman bile ebeveyn onayına ihtiyaç duyarken erkek çocuklar öfkeli, isyankâr ve şiddete eğilimli olurlar.
Serbest (İzin Verici) Ebeveynlik
Serbest ebeveynlik tarzında ebeveynler çocuklarının istek ve ihtiyaçlarına karşı aşırı duyarlıdır, ancak çocukları üzerinde kontrol sağlamakta ve gerektiği zaman sınır koymakta zayıf kalmaktadır. Çocuklarının her istediğini yapma, onlara fazlaca özgürlük tanıma, gelişimsel olarak hazır olmasalar bile kendi kendilerine karar almalarını destekleme ve duygularını istedikleri gibi dışa vurmalarına izin verme eğilimindedirler. Bu tarz ebeveynlik çocuğun benmerkezciliğini körüklemekte, duygularını kontrol etmekte zorlanmasına neden olmakta, davranışlarının sorumluluğunu almaktan kaçınmasına ve başkalarının koyduğu kurallara uymakta zorlanmasına neden olmaktadır. Çocuklar kolayca sosyalleşmekle birlikte uygun sosyal davranışların ne olduğu konusunda yeterli bilgiye sahip olamadıkları için arkadaşları tarafından dışlanan ve kabul edilmeyen çocuk konumuna düşebilmektedir.
İhmalkâr (İlgisiz) Ebeveynlik
İhmalkâr ebeveynler çocuklarının istek ve ihtiyaçlarını görmezden gelmekte ve kendi sosyal yaşamlarına öncelik vermektedir. Bu tarz ebeveynler çocuklarının duygusal ihtiyaçlarını karşılamak bir yana çoğu zaman fiziksel ihtiyaçlarını bile karşılayamamaktadır. Ebeveynlerinin kendileriyle ilgilenmesine büyük bir gereksinim duyan bu çocuklar sosyal yönden gelişememekte, bağımsızlık kazanmakta ve başka yetişkinlerle iletişim kurmakta zorlanmaktadır. İlgisiz ortamda büyüyen çocukların benlik kontrolü düşük olmakta, saldırgan davranışlara ve kötü alışkanlıklara eğilimleri artmaktadır.
Aşırı Korumacı Ebeveynlik
Bu tarzı benimseyen ebeveynler çocuklarına gereğinden fazla kontrol ve özen gösterirler. Çocukları büyüse bile ona hala bebekmiş gibi davranırlar. Kendi kendine yemek yiyemeyen, kendi odasında uyuyamayan, öz bakımını gerçekleştiremeyen ve kendisini ifade etmesine izin verilmeyen çocuklar bu tarzı benimseyen ebeveynlerin çocuklarıdır. Aşırı korumacı ebeveynler çocuklarının toplumsal gelişimini engellemekte ve onun arkadaşlık ilişkilerini olumsuz etkileyerek arkadaşları tarafından dışlanmasına neden olmaktadır.
Tutarsız Ebeveynlik
Tutarsız ebeveynlikte çocuk bir davranışı nedeniyle bir kez ödüllendirilip başka bir kez cezalandırılmakta veya aynı davranışa anne ve baba farklı tepkilerle karşılık vermektedir. Bu tarz bir yaklaşım çocuğun hangi davranışın uygun hangisinin uygun olmadığını anlamasına ve çocukta dengeli değer yargılarının oluşmasına engel olmaktadır.
Demokratik Ebeveynlik
Destekleyici bir tutum olan demokratik ebeveynlikte kurallar ile çocuğa olan ilgi ve sevgi arasında bir denge vardır. Ebeveyn bir yanda kontrolü sağlarken diğer yanda çocuğun ihtiyaçlarına ve bakış açısına karşı duyarlıdır. Ebeveyn ile çocuk arasında iletişim kanalları her zaman açıktır. Kararlar alınırken ve kurallar belirlenirken çocuğun da fikri alınır ve anlayacağı şekilde gerekli açıklamaklar yapılır. Demokratik tarzı benimseyen ebeveynlerin yetiştirdikleri çocuklar daha pozitif ve mutlu bir ruh hali içinde olurlar, sosyal ilişkilerinde daha özgüvenli olurlar ve duygularını kontrol etmekte daha başarılıdırlar. Kendi kararlarını vermeyi ve verdikleri kararların sorumluluğunu almayı öğrenirler.
Gördüğünüz gibi birçok ebeveynlik tarzı ve hepsinin de çocuklar üzerinde farklı etkileri bulunmakta. Çocuklarımızın sağlıklı, mutlu, huzurlu, güven dolu bir gelecek inşa edebilmeleri için nasıl bir ebeveyn olduğumuzu gözden geçirmemiz gerekiyor. Kendimizi zaman zaman belirli bir ebeveynlik tarzının içinde sıkışıp kalmış gibi hissedebiliriz, içinden çıkamadığımız durumlar olabilir, şimdiye kadar olumsuz sonuçlar doğuracak bir ebeveynlik tarzını benimsemiş olabiliriz. Ama “bugün” geçmiş için çok geç olsa da yarın için en erken zamandır.
Peki nelere dikkat etmeliyiz?
Bir kere hayatın her alanında olduğu gibi çocuklarımızla olan ilişkimizde de bir denge olmalı. Onların istek ve ihtiyaçlarını karşılarken de sınırlar ve kurallar koyarken de o dengeyi gözetmeliyiz. Onların bizimle olan ilişkisinde önemsendiğini, olduğu gibi kabul edildiğini, kendisine değer verildiğini, ona güvenildiğini, sevilmeye değer olduğunu ve hem ilgiye hem de saygıya değer olduğunu hissetmesini sağlamalıyız.
Bu konularla ilgili daha derin okumalar yapmak isterseniz birkaç kitap önerisinde bulunabilirim:
- Geliştiren Anne-Baba (Doğan CÜCELOĞLU)
- Yetişin Çocuklar (Selçuk ŞİRİN)
- Ana-Baba Okulu (Ed. Haluk YAVUZER)
Sevgiyle…
Yazar
Burcu Alaçam
İlkokul Psikolojik Danışman
PDR Veli Bülteni. Tüm hakları saklıdır.
Bu blog hakkında geri bildirim verebilirsiniz.
